WARSZAWSKIE POKOLENIA
Konspiracyjny ZWM
Zeszyt 1
Od Zespołu Redakcyjnego
Warszawska Komisja Historyczna Stowarzyszenia „POKOLENIA” podejmuje próbę prezentacji, działających w Warszawie, w latach 1939-1976 lewicowych organizacji młodzieżowych. Każda z tych organizacji została wprawdzie „opisana”, przede wszystkim w latach 70. i 80. ubiegłego wieku, w szkicach historycznych, przy pomocy materiałów dokumentacyjnych, wspomnień działaczy, często zresztą opracowanych i wydanych z inspiracji Komisji Historii Ruchu Młodzieżowego ZMS i ZMW, ale dają one „ogólnopolskie spojrzenia” na te organizacje, podobnie zresztą jak wydane już w latach 1998-2003 przez Krajową Komisję Historyczną „POKOLEŃ” opracowania dotyczące ZMP, ZMS, ZSMP.
Jeśli idzie o pozycje wydane w okresie Polski Ludowej, są one często zapomniane, bo od lat nie wznawiane,
a z wielu bibliotek w dekomunizacyjnym zapale zostały usunięte. Natomiast tych kilka pozycji wydanych na przełomie XX i XXI wieku miało zbyt nikłe nakłady by zaistnieć na ladach księgarskich. Współczesne instytucje i naukowe placówki historyczne, z „urzędu” antysocjalistyczne, nie poświęcają specjalnej uwagi lewicowemu ruchowi młodzieżowemu traktując go jako nieautentyczny twór na usługach lewicowych partii. Z wydanych dotychczas publikacji na uwagę i merytoryczną dyskusję zasługują jedynie dwie pozycje. Obie dotyczące ZMP i obie są autorstwa Marka Wierzbickiego: „Związek Młodzieży Polskiej i jego członkowie” oraz „My z Zetempe…Upadek i likwidacja ZMP (1955-1957)”.
a z wielu bibliotek w dekomunizacyjnym zapale zostały usunięte. Natomiast tych kilka pozycji wydanych na przełomie XX i XXI wieku miało zbyt nikłe nakłady by zaistnieć na ladach księgarskich. Współczesne instytucje i naukowe placówki historyczne, z „urzędu” antysocjalistyczne, nie poświęcają specjalnej uwagi lewicowemu ruchowi młodzieżowemu traktując go jako nieautentyczny twór na usługach lewicowych partii. Z wydanych dotychczas publikacji na uwagę i merytoryczną dyskusję zasługują jedynie dwie pozycje. Obie dotyczące ZMP i obie są autorstwa Marka Wierzbickiego: „Związek Młodzieży Polskiej i jego członkowie” oraz „My z Zetempe…Upadek i likwidacja ZMP (1955-1957)”.
Nie mamy ambicji, ani możliwości podjęcia się „opisania”, z pozycji byłych działaczy ruchu młodzieżowego, jego całościowej historii. Być może zrobi to Krajowa Komisja Historyczna „POKOLEŃ”. Chcemy natomiast opisać działalność ludzi tworzących ten ruch w Warszawie. I chcielibyśmy przeznaczyć tą naszą pracę dwom kategoriom czytelników: tym, którzy w tym ruchu uczestniczyli, którzy go tworzyli, którzy pozostali wierni ideałom młodości – po prostu ku pamięci, a także młodym warszawiakom, przede wszystkim członkom współczesnych lewicowych organizacji młodzieżowych, którzy w programach szkolnych, we współcześnie wydawanych encyklopediach, na portalach Internetowych, w programach telewizyjnych i publicystyce prasowej nie znajdą w ogóle informacji o ludziach i zdarzeniach związanych z udziałem lewicowych organizacji młodzieżowych w walkach o wolność, niepodległość, społeczną sprawiedliwość, o ich olbrzymim wkładzie pracy przy odbudowie kraju i jego unowocześnieniu, lub znajdują tam spreparowane informacje i kłamliwe oceny oraz komentarze.
Nasze „Zeszyty” nie są w stanie zapełnić luki w wiedzy o tradycjach lewicyw Warszawie, o młodych ludziach, którzy ją tworzyli,L ani ze względu na brak instrumentów i środków, nie możemy podjąć polemiki z jej zakłamywaniem. Jeśli chodzi o młodego czytelnika, to bylibyśmy usatysfakcjonowani gdyby udało się nam wzbudzić jego zainteresowanie tą problematyką, chęć sięgnięcia do pełniejszych opracowań historycznych, ale tak naprawdę idzie nam o to, by chodząc po współczesnej Warszawie młodzi ludzie zdawali sobie sprawę z tego np., że Nowy Świat 15/17 to nie tylko rojny i gwarny obecnie Empik, ale i miejsce, gdzie do niemieckiego lokalu Cafe Club młodzi ZWM-owcy w 1943 r. w odwecie za hitlerowskie zbrodnie wrzucili wiązki granatów, a podobnych miejsc jest w Warszawie dziesiątki; by spacerując po parku im. Rydza-Śmigłego wiedzieli i pamiętali, że stworzony on został pracą młodzieży ZMP-owskiej, podobnie jak „Szczęśliwice” i wiele innych miejsc sportu i wypoczynku w Warszawie to dzieło ZMSowców; że tzw. Strona Wschodnia ul. Marszałkowskiej to ZMS-owski patronat, a praskie Osiedle Młodych powstało z inicjatywy i pracy ZMS-owców. I chcielibyśmy wbrew różnym kpiarzom wyjaśnić np. sens i wartości „patronatumłodzieżowego” czy „prac społecznych”.
Oddajemy dziś Czytelnikom „Zeszyt nr 1”. Jest on poświęcony konspiracyjnemu ZWM-owi, chociaż krótko informujemy również o innych „przedzetwuemowskich” lewicowych konspiracyjnych grupach młodzieżowych
w Warszawie. To „Zeszyt” szczególny, dlatego że mówi o organizacji młodzieżowej będącej jednocześnie organizacją zbrojnej partyzantki miejskiej, w której aktywność i walka z okupantem znaczona była niejednokrotnie krwią. Dlatego m.in. najwięcej miejsca i uwagi poświęcamy ludziom młodym, tym co zginęli i na zawsze pozostali w pamięci współtowarzyszy młodzi, i tymktórym dane było żyć i pracować w Polsce, którą współwywalczyli.
w Warszawie. To „Zeszyt” szczególny, dlatego że mówi o organizacji młodzieżowej będącej jednocześnie organizacją zbrojnej partyzantki miejskiej, w której aktywność i walka z okupantem znaczona była niejednokrotnie krwią. Dlatego m.in. najwięcej miejsca i uwagi poświęcamy ludziom młodym, tym co zginęli i na zawsze pozostali w pamięci współtowarzyszy młodzi, i tymktórym dane było żyć i pracować w Polsce, którą współwywalczyli.
Gromadząc materiały do tego „Zeszytu” sięgnęliśmy oczywiście do wcześniej publikowanych dokumentów i opracowań. Rozdział „Mówią bohaterowie tamtych lat” oparliśmy głównie na wspomnieniach zawartych
w wydanych w 1979 r. „Wspomnieniach ZWM-owców”. W kilku przypadkach uzyskaliśmy nowe materiały od byłych ZWM-owców. Opracowanie Zdzisława Andruszkiewicza jest naszym, Komisji Historycznej poglądem na
ZWM okresu okupacji hitlerowskiej. Kalendarium, opracowane przez Olimpię Zaborską jest naszym zdaniem najpełniejszym zapisem powstania, organizacji i rozwoju Związku w warunkach konspiracji, która z natury unikała pisanego dokumentowania swej działalności. I wreszcie – pomieściliśmy tu próbkę poezji pióra członków ZWM, której esteci mogliby prawdopodobnieniejedno zarzucić, ale która oddaje nastrój tamtych dni „krwi i chwały”.
w wydanych w 1979 r. „Wspomnieniach ZWM-owców”. W kilku przypadkach uzyskaliśmy nowe materiały od byłych ZWM-owców. Opracowanie Zdzisława Andruszkiewicza jest naszym, Komisji Historycznej poglądem na
ZWM okresu okupacji hitlerowskiej. Kalendarium, opracowane przez Olimpię Zaborską jest naszym zdaniem najpełniejszym zapisem powstania, organizacji i rozwoju Związku w warunkach konspiracji, która z natury unikała pisanego dokumentowania swej działalności. I wreszcie – pomieściliśmy tu próbkę poezji pióra członków ZWM, której esteci mogliby prawdopodobnieniejedno zarzucić, ale która oddaje nastrój tamtych dni „krwi i chwały”.
Za Zespół Redakcyjny
Krystyn Dąbrowa
Zdzisław Andruszkiewicz
Związek Walki Młodych w Warszawie
w latach okupacji
O warszawskiej organizacji Związku Walki Młodych, jako samodzielnej strukturze stanowiącej wprawdzie dominującą, ale tylko część składową ZWM, można mówić, formalnie rzecz ujmując, dopiero od lipca 1944 roku, a więc ponad rok od powstania organizacji. Wówczas utworzono Zarząd Warszawski i podporządkowano mu istniejące w mieście koła. Do tego czasu nie rozróżniano organizacji „warszawskiej” i „pozostałych”. Cały ZWM to było praktycznie to, co istniało i działało w Warszawie. Wprawdzie od jesieni 1943 roku zaczęły tworzyć się ogniwa organizacji poza Warszawą – Lewa Podmiejska, Prawa Podmiejska, później na Kielecczyźnie i Lubelszczyźnie, ale nie było tego wiele i nie miało jeszcze rangi samodzielnychstruktur regionalnych.
Decyzja o usamodzielnieniu organizacji warszawskiej, utworzeniu instancji miejskiej, przekazaniu jej władzy i odpowiedzialności za ZWM w Warszawie była z jednej strony uznaniem ponad rocznego dorobku organizacji (wzrostu liczby członków, wysokiej aktywności, ideowego okrzepnięcia, prężności organizacyjnej), z drugiej zaś wynikała z pilnych potrzeb dyktowanych rozwojem sytuacji. Wiosną 1944 roku stawało się jasne, że
Niemcy hitlerowskie przegrywają wojnę, kończy się czas okupacji Polski, wyzwolenie przyjdzie od wschodu. Należało przygotować organizację do działania, przede wszystkim kontynuowania walki zbrojnej, w nowych warunkach. Oznaczało to niezbędność przyspieszania i rozszerzania terytorialnego budowy ogniw ZWM poza stolicą, aby kierownictwo centralne, „uwolnione” od bezpośredniego kierowania organizacją warszawską, mogło
skoncentrować się na potrzebach terenu, skutecznie pomagać w budowieregionalnych ogniw i instancji Związku.
Niemcy hitlerowskie przegrywają wojnę, kończy się czas okupacji Polski, wyzwolenie przyjdzie od wschodu. Należało przygotować organizację do działania, przede wszystkim kontynuowania walki zbrojnej, w nowych warunkach. Oznaczało to niezbędność przyspieszania i rozszerzania terytorialnego budowy ogniw ZWM poza stolicą, aby kierownictwo centralne, „uwolnione” od bezpośredniego kierowania organizacją warszawską, mogło
skoncentrować się na potrzebach terenu, skutecznie pomagać w budowieregionalnych ogniw i instancji Związku.
Proces ten, zgodny z założeniami programowymi ZWM, nasilał się po ogłoszeniu we wrześniu 1943 roku deklaracji programowej Związku, a teraz wymagał dodatkowego zdynamizowania. Dzięki temu ZWM rozrastał się, stawał się praktycznie organizacją o zasięgu krajowym, o co od początku zabiegali inicjatorzy powołania Związku. Było to korzystne dla lewicy polskiej: umacniało jej siły w walce z okupantem, odpowiadało potrzebom
bieżącym i perspektywicznym, trafiało w dobry moment rozwoju sytuacji politycznej zarówno w kraju, jak i na frontach wojny w Europie i poza nią. Lewica polska, przede wszystkim Polska Partia Robotnicza, stała na stanowisku, że tylko w sojuszu i współpracy ze Związkiem Radzieckim, jego armią, można przyspieszyć wyzwolenie Polski i przystąpić do odbudowy kraju, realizacji programu zmian ustrojowych i społeczno-gospodarczych w państwie. Wymagało to podjęcia odpowiednich decyzji dla zwiększenia efektywności walki zbrojnej i innych działań przeciwko okupantowi w zmieniającej się sytuacji.
bieżącym i perspektywicznym, trafiało w dobry moment rozwoju sytuacji politycznej zarówno w kraju, jak i na frontach wojny w Europie i poza nią. Lewica polska, przede wszystkim Polska Partia Robotnicza, stała na stanowisku, że tylko w sojuszu i współpracy ze Związkiem Radzieckim, jego armią, można przyspieszyć wyzwolenie Polski i przystąpić do odbudowy kraju, realizacji programu zmian ustrojowych i społeczno-gospodarczych w państwie. Wymagało to podjęcia odpowiednich decyzji dla zwiększenia efektywności walki zbrojnej i innych działań przeciwko okupantowi w zmieniającej się sytuacji.
Wyodrębnienie organizacji warszawskiej ZWM było elementem owych przygotowań na gruncie młodzieżowym. Otwierało to perspektywę działań ZWM w stolicy po wyzwoleniu, a na bliższą metę – skoncentrowania się na intensyfikacji walki zbrojnej z okupantem. Tym bardziej, że wybuch powstania
w Warszawie wydawał się już wówczas sprawą przesądzoną i – niezależnie od oceny motywów i sensu (militarnego i politycznego) tego zamysłu– musiał także angażować ZWM w Warszawie.
w Warszawie wydawał się już wówczas sprawą przesądzoną i – niezależnie od oceny motywów i sensu (militarnego i politycznego) tego zamysłu– musiał także angażować ZWM w Warszawie.
Choć warszawska organizacja ZWM stała się „samodzielną jednostką” w strukturze Związku od lipca 1944 r., w jej „życiorysie” nie można pomijać okresu wcześniejszego, co najmniej od narodzin Związku Walki Młodych,
jeśli nie liczyć okresu dyskusji, kształtowania się i dojrzewania koncepcji dotyczącychutworzenia konsekwentnie lewicowej, organizacji młodzieżowej.
jeśli nie liczyć okresu dyskusji, kształtowania się i dojrzewania koncepcji dotyczącychutworzenia konsekwentnie lewicowej, organizacji młodzieżowej.
W okresie od powstania ZWM do lipca 1944 roku warszawska organizacja ZWM była praktycznie tożsama z całym Związkiem. Dlatego dzieje okupacyjnego okresu ZWM w Warszawie, to w istocie dzieje całej organizacji.Znalazło to wyraz w tej publikacji. Tyle tytułem wyjaśnień wstępnych.
SPIS TREŚCI
Od Zespołu Redakcyjnego
I. OPRACOWANIA
Zdzisław Andruszkiewicz:
Związek Walki Młodych w Warszawie w latach okupacji
Szkic Publicystyczno-historyczny
Olimpia Zaborska:
Kronika rozwoju i działalności warszawskiej organizacji ZWM
w latach okupacji (1942-1944)
II. Inne lewicowe konspiracyjne grupy młodzieży
III. MÓWIĄ BOHATEROWIE TAMTYCH LAT
Zofia Jaworska:
Narodziny Związku Walki Młodych
Jan Chyliński (Bierut), (notowała: Barbara Majorek):
Chciałem po prostu walczyć
Witold Borowski:
Pierwsza „kolejówka”
Tadeusz Pietrzak:
„Propagandówka”
Irena Puchalska-Hibner:
Z moich konspiratorskich doświadczeń
O Wandzie Zieleńczyk „Dziuli”
(opracowała: Barbara Majorek)
O Antku Szulcu „Antku”
(opracowała: Barbara Majorek)
Ryszard Zelwiański:
Lubelska wyprawa „CZWARTAKÓW”
Bohdan Czeszko:
Moja służba w Batalionie CZWARTAKÓW
Od Zespołu Redakcyjnego
I. OPRACOWANIA
Zdzisław Andruszkiewicz:
Związek Walki Młodych w Warszawie w latach okupacji
Szkic Publicystyczno-historyczny
Olimpia Zaborska:
Kronika rozwoju i działalności warszawskiej organizacji ZWM
w latach okupacji (1942-1944)
II. Inne lewicowe konspiracyjne grupy młodzieży
III. MÓWIĄ BOHATEROWIE TAMTYCH LAT
Zofia Jaworska:
Narodziny Związku Walki Młodych
Jan Chyliński (Bierut), (notowała: Barbara Majorek):
Chciałem po prostu walczyć
Witold Borowski:
Pierwsza „kolejówka”
Tadeusz Pietrzak:
„Propagandówka”
Irena Puchalska-Hibner:
Z moich konspiratorskich doświadczeń
O Wandzie Zieleńczyk „Dziuli”
(opracowała: Barbara Majorek)
O Antku Szulcu „Antku”
(opracowała: Barbara Majorek)
Ryszard Zelwiański:
Lubelska wyprawa „CZWARTAKÓW”
Bohdan Czeszko:
Moja służba w Batalionie CZWARTAKÓW
Edwin Rozłubirski:
Barykada na Placu Zamkowym
Zofia Sadkowska-Dąbrowska:
Piekło ognia i śmierci
Lech Kobyliński „Konrad”, (rozmawiała: Barbara Majorek):
Gdy chłopcy byli żołnierzami
IV. WALKA I GNIEW ( z zetwuemowskiej poezji)
V. SYLWETKI I BIOGRAMY
Hanna Szapiro-Sawicka
Janek Krasicki „Kazik”
Zofia Jaroszewicz „Kasia”
Aleksander Kowalski „Olek”
Tadeusz Olszewski „Zawisza”
Tadeusz Domański „Duży Tadek”, „Antek”
Mirosław Krajewski „Piotr”
Witold Dryll „Marek”
Bogdan Skowroński „Marcin Kolejarz”
Helena Kozłowska „Ola”
Karol Grabski „Karol”
Alina Goldberg-Guzicka „Ala”
Edward Jaworski „Artur”
Ryszard Kazała „Zygmunt”
Eleonora Kazała „Hanka”
Jan Bida „Emil”
Barbara Nalewajko „Baśka”, „Grażyna”
Ryszard Lenkiewicz (Czarnecki) „Rysiek”
Bohdan Czeszko „Agawa”
Ryszard Nazarewicz „Stefan”
Helena Balicka-Kozłowska „Ela”
Halina Karczmarska-Waśkowska
VI. DOKUMENTY KONSPIRACYJNEGO ZWM
Dlaczego i o co walczymy
Deklaracja Związku Walki Młodych
Odezwa ZWM: „Młodzieży Warszawy!”
Przemówienie przedstawiciela ZWM na inauguracyjnym posiedzeniu KRN
Barykada na Placu Zamkowym
Zofia Sadkowska-Dąbrowska:
Piekło ognia i śmierci
Lech Kobyliński „Konrad”, (rozmawiała: Barbara Majorek):
Gdy chłopcy byli żołnierzami
IV. WALKA I GNIEW ( z zetwuemowskiej poezji)
V. SYLWETKI I BIOGRAMY
Hanna Szapiro-Sawicka
Janek Krasicki „Kazik”
Zofia Jaroszewicz „Kasia”
Aleksander Kowalski „Olek”
Tadeusz Olszewski „Zawisza”
Tadeusz Domański „Duży Tadek”, „Antek”
Mirosław Krajewski „Piotr”
Witold Dryll „Marek”
Bogdan Skowroński „Marcin Kolejarz”
Helena Kozłowska „Ola”
Karol Grabski „Karol”
Alina Goldberg-Guzicka „Ala”
Edward Jaworski „Artur”
Ryszard Kazała „Zygmunt”
Eleonora Kazała „Hanka”
Jan Bida „Emil”
Barbara Nalewajko „Baśka”, „Grażyna”
Ryszard Lenkiewicz (Czarnecki) „Rysiek”
Bohdan Czeszko „Agawa”
Ryszard Nazarewicz „Stefan”
Helena Balicka-Kozłowska „Ela”
Halina Karczmarska-Waśkowska
VI. DOKUMENTY KONSPIRACYJNEGO ZWM
Dlaczego i o co walczymy
Deklaracja Związku Walki Młodych
Odezwa ZWM: „Młodzieży Warszawy!”
Przemówienie przedstawiciela ZWM na inauguracyjnym posiedzeniu KRN
Jak przystąpić do budowy organizacji ZWM
VII. BIBLIOGRAFIA
VII. BIBLIOGRAFIA
Manifo.com -