Ten „drugi rozdział” historii warszawskiego ZWM jest zupełnie inny. I sam ZWM stał się inny, bo inna także była, po martyrologii powstańczej - Warszawa i inna stawała się Polska, w której władzę przejmowała - nie bez walki z siłami dążącymi do powrotu przedwrześniowych stosunków - lewica, przede wszystkim PPR i PPS. Tego, co nazywaliśmy później aż „wojną domową” nie odczuwało się tak bezpośrednio w stolicy. Tu - szczególnie na lewym brzegu Wisły - dominowały problemy związane z przystosowywaniem ruin do jakich - takich warunków życia wracającej z popowstańczej tułaczki ludności, z odgruzowywaniem ulic, uruchamianiem warsztatów pracy, szkół i uczelni.

   W tym wszystkim aktywnie uczestniczył ZWM, chociaż i on sam musiał się „odbudowywać”. Warszawski ZWM złożył bowiem, nie tylko wielką ofiarę krwi w czasie okupacji i w Powstaniu, ale i po wyzwoleniu nie mógł ograniczyć swych obowiązków do granic stolicy i do problemów młodzieżowych. Nowa lewicowa władza sięgała bowiem po ZWM-owców, powierzała im odpowiedzialne zadania w aparacie państwowym, bo jej potrzeby kadrowe były olbrzymie i to nie tylko w stolicy ale również w innych wyzwolonych już regionach Polski. I tam zresztą trzeba było tworzyć organizację ZWM-owską i robili to przede wszystkim warszawscy, „okupacyjni” ZWM-owcy. 

    O tym, jak pracowali ZWM-owcy w Warszawie w latach 1945-1948, stara się opowiedzieć ten „Zeszyt II”. Staraliśmy się pokazać ZWM-owców nie tylko w politycznych akcjach, w walce o „duszę młodzieży”, ale w pracy dla odbudowy Warszawy, w akcjach kulturalnych, w sporcie, w przezwyciężaniu analfabetyzmu - tej spuścizny Polski przedwrześniowej i okupacji.

   Jeszcze wokół były ruiny, a ZWM planował już budowę wielkiego Centralnego Domu Młodzieży - ba, Młodzieżowej Dzielnicy! To studenci, skupieni w Akademickim Związku Walki Młodych „Życie” i Związku Niezależnej Młodzieży Socjalistycznej, byli inicjatorami kursów pozwalających młodzieży robotniczej, chłopskiej i małomiasteczkowej na przyspieszone wchodzenie w mury otwieranych wyższych uczelni. Staraliśmy się również napisać o tych, którzy z ZWM-em współdziałali; o odbudowujących się młodzieżowych organizacjach, które istniały już przed wojną - z OM TUR -em, związanym z PPS i Związkiem Młodzieży Wiejskiej „Wici”, związanym z ludowcami, a także ze Związkiem Młodzieży Demokratycznej, bazującym na środowiskach inteligenckich. Skorzystaliśmy także z okazji, by przypomnieć istnienie i walkę lewicowej organizacji emigracyjnej we Francji - Związku Młodzieży Polskiej „Grunwald”, której działacze po wojnie zasilili szeregi ZWM w Polsce, w tym również w Warszawie. Staraliśmy się pokazać, jak w toku wspólnej pracy, stopniowo, nie bez trudności i konfliktów, które były raczej odbiciem sporów ideowo-politycznych patronujących im partii, następowało zbliżenie młodzieżowych organizacji. To zbliżenie - zakończyło się zjednoczeniem ruchu młodzieżowego, które to zjednoczenie - trzeba to przyznać - było rezultatem nacisku „wyższych politycznych konieczności”, związanych z wchodzeniem w okres stalinizmu, ale - tak nam się wydaje - to młodzieżowe zjednoczenie, dzięki wcześniejszej współpracy, było dość naturalne.